عباس ذوالقدری

آیه آخر سوره حمد را به دو صورت می شود ترجمه کرد:

راه آنان که به آنها انعام فرمودى، نه راه کسانى که بر آنها خشم فرمودى و نه گمراهان.

راه کسانى که به آنها نعمت دادى، آنان که نه مورد خشم (تو) قرار گرفته ‏اند و نه گمراهند.

فرق ترجمه اول با ترجمه دوم در این است که در ترجمه اول سه راه وجود دارد:راه کسانی که نعمت داده شده اند، راه غضب شدگان و راه گمراهان. و ما از خدا می خواهیم که ما را به راه کسانی که نعمت داده است هدایت کند، نه راه غضب شدگان و نه راه گمراهان.

اما در ترجمه دوم یک راه هست، راه کسانی که نعمت داده شده اند که همین ها نه مغضوبند و نه گمراه.

منشاء این اختلاف در اعراب کلمه غیر نهفته است.

نحویون در اعراب کلمه غیر شش وجه گفته اند؛ سه وجه در جرّ آن و سه وجه در نصب آن

آن سه وجهی در جرّ آن گفته اند:

1- غیر بدل از هم در علیهم باشد.

2- بدل از الذین باشد.

3- صفت الذین باشد.

آن سه وجهی در نصب آن گفته اند:

4- حال هم در علیهم باشد.

5- استثناء منقطع باشد. (چون مغضوب علیهم از جنس منعم علیهم نیست)

6- مفعول به باشد برای «اعنی» مقدّر.( به این معنا که راه کسانی که نعمت داده ای، یعنی نه آنها که غضب کرده ای و نه گمراهان)

که در حالت های یک و دو و سه و چهار نرجمه دوم صحیح خواهد بود و در حالت های پنج و شش ترجمه اول صحیح خواهد بود.

جالب است که اکثر مترجمین محترم به حالت اول ترجمه کرده اند و اغلب مردم هم از خواندن این آیه همین ترجمه اول به ذهنشان متبادر می شود اما ظاهرا ترجمه دوم صحیح تر است.

چند تا از ترجمه های دیگر را ذکر می کنم:

آقای فولادوند: راه آنهایى که برخوردارشان کرده ‏اى، همانان که نه درخور خشم ‏اند و نه گم گشتگان.

جناب شیخ حسین انصاریان: راه کسانى [چون پیامبران، صدّیقان، شهیدان و صالحان‏] که به آنان نعمتِ [ایمان، عمل شایسته و اخلاق حسنه‏] عطا کردى، هم آنان که نه مورد خشم تواند و نه گمراه ‏اند.

 آقای علی موسوی گرمارودی: راه آنان که به نعمت پرورده ‏اى که نه بر ایشان خشم آورده ‏اى و نه گمراه‏ اند.

آقای مجتبوی: راه کسانى که به آنان نعمت دادى- نیکویى کردى- نه راه خشم ‏گرفتگان بر آنها و نه راه گمراهان‏.

حکیم الهى قمشه اى‏: راه آنان که به آنها انعام فرمودى، نه راه کسانى که بر آنها خشم فرمودى (قوم یهود) و نه گمراهان (چون اغلب نصارى).

آیت الله مشکینی: راه کسانى که به آنها نعمت دادى (همانند انبیا و پیروان راستین آنها) آنان که نه مورد خشم (تو) قرار گرفته ‏اند و نه گمراه اند.

خانم طاهره صفارزاده: راه آنانى که نعمت [رستگارى‏] به آنها عنایت فرمودى نه آنان که [به واسطه‏ ى انکار حقّ‏] به غضب الهى گرفتار شدند و نه گمراهان.