عباس ذوالقدری

در درس پیش دانستیم که متحرک در حرکت خود به سوى کمالى مى ‏رود. بنابراین حرکت فرع بر احتیاج است یعنى متحرکت محتاج است که در حرکت است و احتیاجش به کمال او است.

و چون متحرک در حرکت است تا تحصیل کمال بالاتر کند و کمال چنانکه دانستیم وجود است، پس باید گفت که برخى از موجودات غایت و کمال موجودات دیگراند. و آن موجود با کمال که غایت آن متحرک است برتر و بالاتر از متحرک است که متحرک به سوى او رهسپار است. آیا نه چنین است؟

مثلا یک دانش‏ پژوه که به دنبال دانش رهسپار است و در راه تحصیل علم است به سوى هم سنگ و هم وزن خود در کمال و دانش نمى‏ رود. بلکه به سوى کسى مى ‏رود که از او داناتر و با کمال‏تر باشد. بلکه هر کسى که در هر کارى به سوى دیگر حرکت مى‏ نماید و به وى رجوع مى‏ کند، حرکت ناقصى به سوى کاملى است. آیا نه چنین است؟

در اینجا باور دارید که وجود استاد برتر از شاگرد و آن کسى که به وى رجوع شده است بالاتر از رجوع کننده است. حالا دامنه بحث را گسترش دهیم و بپرسیم آیا دیگر موجودات که در حرکتند به سوى بالاتر از خود که غایت و کمال آنهاست رهسپار نیستند؟ دانستید که هستند. آیا مى ‏توانیم از اینجا حکم کنیم که حکم موجودات را درجات و مراتب است یعنى رتبه بعضى فوق رتبه بعضى دیگر است؟ آنچه که درباره حرکت و متحرک گفتیم باید چنین باشد. آیا نه چنین است؟

پرسشى دیگر در پیش مى ‏آید که آیا این ترتیب و درجه‏ بندى در همه موجودات است یا نه؟ وانگهى همه موجودات مانند همین محسوسات و مشهودات ما هستند یا این که رتبه بعض از موجودات که از بعض دیگر برتر است، گوهر ذات او هم با آن که در رتبه پایین اوست تفاوت دارد؟

و باز پرسش دیگر پیش مى‏ آید که بعضى از موجودات غایت و کمال موجود دیگرى‏ اند. همین‏طور به سلسله مراتب، رتبه بعضى بالاتر از دیگرى است. آیا به جایى منتهى مى‏ شود یا نمى‏ شود و اگر منتهى به موجودى شد باید آن موجود غایت غایات و کمال کمالات و نهایت و منتهاى همه هستیها باشد و هیچ موجودى در هیچ کمالى به او نرسد. و چون حرکت فرع بر احتیاج است همه محتاج او خواهند بود و او خود محتاج نخواهد بود؟

پرسش دیگر: متحرک که از نقص به کمال مى‏ رود مخرج او کیست؟ به این بیان که متحرک خود فاقد کمال است و به واسطه حرکت به کمال مى ‏رسد، آیا آن متحرّک به خودى خود از نقص به سوى کمال مى‏ رود یا دیگرى او را از نقص به کمال مى ‏رساند، در این مقام باید چگونه حکم کنیم؟

و نیز در درس پیش گفتیم که هر چیز در مرتبه خود تمام است و به قیاس بالاتر از خود ناتمام، در این مطلب باید بیشتر سخن به میان آید تا در تمام و کمال موجودات و ناتمامى و نقص آنها بیشتر آشنا شویم، بلکه باید در هر یک از مطالب نامبرده این درس پرسشهایى پیش کشیم و در هر یک کاوش بسزا بنماییم تا به خواسته خود دست یابیم.