گفت مشق نام لیلی می کنم خاطر خود را تسلی می کنم

دید مجنون را یکی صحرا نورد

در میان بادیه بنشسته فرد

ساخته بر ریگ ز انگشتان قلم

می زند حرفی به دست خود رقم

گفت ای مفتون شیدا چیست این

می نویسی نامه سوی کیست این

هر چه خواهی در سوادش رنج برد

تیغ صرصر خواهدش حالی سترد

کی به لوح ریگ باقی ماندش

تا کسی دیگر پس از تو خواندش

گفت شرح حسن لیلی می دهم

خاطر خود را تسلی می دهم

می نویسم نامش اول وز قفا

می نگارم نامه عشق و وفا

نیست جز نامی ازو در دست من

زان بلندی یافت قدر پست من

ناچشیده جرعه ای از جام او

عشقبازی می کنم با نام او

 

 

تمثیلی است از رابطه خالق و مخلوق. ممکنات را هرگز دسترسی به ذات اقدس پروردگار نیست. از آن بی نشان، اسماء حسنایی در دست ماست که به وسیله آن می توانیم به او راه پیدا کتیم.

فصل ۱۲ مونس العشاق سهروردی

عشق بنده‌ایست خانه زاد که در شهرستان  ازل پرورده شده است، و سلطان ازل و ابد شحنگى کونین بدو ارزانى داشته است، و این شحنه هر وقتى بر طرفى زند و هر مدّتى نظر بر اقلیمى افکند. و در منشور او چنین  نبشته است که در هر  شهرى که روى نهد، مى‌باید  که خبر بدان شهر رسد، گاوى از براى او قربان کنند که «إِنَّ‌ اللّٰهَ‌ یَأْمُرُکُمْ‌ أَنْ‌ تَذْبَحُوا بَقَرَةً‌»، و تا گاو نفس را نکشد قدم در آن شهر ننهد. و بدن انسان بر مثال شهریست، اعضاى  او کوی‌هاى او، و رگ‌هاى او جوی‌هاست که در کوچه رانده‌اند، و حواس او پیشه‌وران‌اند که هر یکى به کارى مشغول‌اند.

و نفس گاویست که درین شهر خرابیها  مى‌کند و او را دو سروست یکى حرص و یکى امل، و رنگى خوش دارد، زردى روشن است فریبنده، هر که درو نگاه کند خرّم شود، «صَفْرٰاءُ فٰاقِعٌ‌ لَوْنُهٰا تَسُرُّ النّٰاظِرِینَ‌».
نه پیر است که بحکم «البرکة مع اکابرکم» بدو تبرّک جویند، نه جوان است که به فتواى «الشباب شعبة من الجنون» قلم تکلیف از وى بردارند، نه مشروع دریابد، نه معقول فهم کند، نه به بهشت نازد، نه از دوزخ ترسد، که «لاٰ فٰارِضٌ‌ وَ لاٰ بِکْرٌ عَوٰانٌ‌ بَیْنَ‌ ذٰلِکَ‌»
نه علم نه دانش نه حقیقت نه یقین
چون کافر درویش نه دنیا و نه دین 

نه به آهن ریاضت زمین بدن  را بشکافد تا مستعدّ آن شود که تخم عمل درو افشاند، نه به دلو  فکرت از چاه استنباط‍‌ آب علم مى‌کشد، تا به واسطۀ معلوم به مجهول رسد. پیوسته در بیابان خودکامى  چون افسار گسسته مى‌گردد، «لاٰ ذَلُولٌ‌ تُثِیرُ الْأَرْضَ‌ وَ لاٰ تَسْقِی الْحَرْثَ‌ مُسَلَّمَةٌ‌ لاٰ شِیَةَ‌ فِیهٰا». و هر گاوى  لایق این  قربان نیست و در هر شهرى این چنین گاوى نباشد، و هر کسى را [آن دل نباشد که این گاو قربان تواند کردن]  و [همه وقتى این توفیق به کسى روى ننماید].

سالها باید که تا یک سنگ اصلى ز آفتاب
لعل گردد در بدخشان یا عقیق اندر یمن

آیا واقعا رویای ابراهیم تصدیق شد؟

حضرت ابراهیم در خواب ندید که سر اسماعیل را از بدنش جدا می‌کند. فقط دید که در حال ذبح فرزندش است.
یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَىٰ فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ

و وقتی که پسر را به پهلو خواباند و در همان حالتی قرار گرفت که در رویا مشاهده کرده بود، و تا همین لحظه را هم دیده بود و نه بیشتر، ندا آمد: قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا، رویا را تصدیق کردی و از این امتحان سربلند بیرون آمدی و تمام.
حضرت اسماعیل هم در پاسخ نگفت: مرا ذبح کن، بلکه گفت: افعل ما تؤمر، آنچه را که امر شده‌ای انجام بده.
زیرا هر دو می‌دانستند این رویا مجوزی برای کشتن فرزند نیست.
فقط آنچه در پشت این امتحان سخت و دشوار پنهان بود را نمی‌دانستند.

إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِین

متن دعای عرفه ترجمه علامه شعرانی

متن دعای عرفه امام حسین علیه السلام

ترجمه: ابوالحسن شعرانی

 

مقدمه مترجم

الحَمدُللّه وَ الصَّلوهُ عَلی رَسُولِهِ وَ الأئمَّهِ الْمَیامِینِ مِن آلِه.

دعای روز عرفه که از حضرت ابی عبداللّه الحسین علیه السلام مأثور و ببلاغت لفظ و علوّ معنی مشهور است و آنرا باید از ادّله امامت و ولایت حضرتش شمرد، روایت بشیر و بشر پسران خزیمه اسدی است و چنانکه از قرائن معلوم می گردد این دو نفر خود مردانی سخن شناس، خردمند و هوشیار بوده اند و بشیر اسدی را در رجال شیخ از اصحاب حضرت ابی عبداللّه الحسین شمرده و بیش از این از حال او ذکر نکرده است و دلیل خردمندی و سخن شناسی وی ضبط و نقل این دعا بس، و نیز خطبه حضرت زینب علیهاالسلام را در کوفه اونقل کرده است همان خطبه که بر بلیغ ترین خطب ناطقین عالم طعن می زند و خود بشیر چون خواست حدّ بلاغت آنرا معیّن کند عاجز ماند و بهتر از این بیان نیافت

ص: 27

«کَاَنَّما تنطق و تَفْرَغُ عَلی لِسانِ اَمیرِالمُؤمِنینَ» و در مدح سخن چیزی از آن بالاتر نباشد که تشبیه بکلام امیرالمؤمنین علیه السلام کنند. باری این بشر راوی دعای عرفه شیفته سخنان بلیغ آن حضرت بود و به نظر نویسنده این سطور ابوالحسن المدعوّ بالشّعرانی خزیم بن بشیر که روایت خطبه حضرت زین العابدین علیه السلام از اوست همان بشیر بن خزیم است که به تصحیف نام او و پدرش مقدّم و مؤخّر شده است باری دعا را سیّد بن طاووس علیه الرحمه در کتاب اقبال نقل کرده است و کفعمی نیز در بلدالأمین آورده و گوید بشیر و بشر گفتند «در آنروز که حضرتش آن دعا را خواند مردم در صحرای عرفات بر گرد او ایستاده بودند و به مناجات او گوش فرا داده، و از ناله و زاری و گریه باز نمی ایستادند، تا دعا به پایان رسید، و مردم خود به استماع آن دعا اکتفا کرده، فراغت برای آنکه خود دعا بخوانند نیافتند و علما به بسیاری از فقرات این دعا در مسائل توحید احتجاج کرده اند.

بالجمله از مواریث بزرگ اهل بیت و افتخار شیعه است،

ص: 28

امّا عبارت دعا در اقبال و بلدالأمین با یکدیگر اختلاف دارد بلکه نسخ اقبال که ما دیده ایم متّفق نیست، و از آن نباید عجب داشت چون هرگز عنایت روات به حفظ الفاظ حدیث به اندازه عنایت به حفظ قرآن نبوده است و عبارات یک حدیث در روایات مختلف، مختلف آمده است و همه آن اختلافات در دعا صحیح است، و من در این ترجمه متابعت یک نسخه اقبال کردم که به نظر بهتر آمد، و چند جمله در اوّل دعا که در بعضی نسخ آن دیده شد، و در نسخ دیگر نبود، ترجمه نکردم چون آن فصاحت که در سایر قرائن دیدم در آن ندیدم و احتمال دادم که بعضی راویان به سبب نسیان در آن تحریفی کرده، امّا زیادتی آخر دعا که در نسخ اقبال موجود است و در بلدالأمین نیست، بالتمام آورده و ترجمه کرده و نظر خود را در ذیل آن باز نمودم، و خوانندگان ارجمند اگر به نقصی در ترجمه برخورند مرا معذور دارند که فرصت اصلاح چنانکه باید نیافتم و مشاغل دیگر مانع آمد که حقّ آنرا ادا کنم امّا سعی کردم لغت فارسی یا عربی غلط و عامیانه و ترکیب مستهجن و

ص: 29

کلام نارسا و مبهم در ترجمه نیاورم، و در بیان معنی به کمترین لفظ قناعت کنم چون خلاف ادب است سخنان اولیا را به لغت غلط و ترکیب سقط روایت کنند و علی اللّه التّوکل.

و داعی این ناچیز در ترجمه و نشر دعا ترغیب و تشویق جناب اجلّ آقای حاج سیف اللّه خان نوّاب است دام اقباله که علاوه بر قرابت نسب نسبت به بنده لطف خاص دارند و از جهات بسیار اطاعت دستور ایشان را بر خود فرض می شمرم که حضرتش با آنکه از آغاز جوانی به تقلد مناصب عالیه دولتی، و مشاغل مهّمه مملکتی مفتخر بودند، خلق زهّاد و عادت عبّاد را رها نکرده و در همه عمر به هیچ آلایشی متّهم نگشته، و کسی را از خود ناراضی ننموده، و این سخن را من نه از تعصّب می گویم بلکه «قولی است که جملگی برآنند» و این نزاهت را از آبا و امّهات و اجداد و جدّات به حق به میراث برده، که همه اهل خیرات و سعادات و مبّرات بوده اند، و این بحث را فصلی جداگانه باید نوشت و...

ص: 30

متن دعای عرفه ی امام حسین علیه السلام

 

ص: 31

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی لَیْسَ لِقَضائِهِ دافِعٌ، وَلاَلِعَطائِهِ مانِعٌ، وَلاَ کَصُنْعِهِ صُنْعُ صانِعٍ، وَهُوَ الْجَوادُ الْواسِعُ، فَطَرَ أَجْناسَ الْبَدائِعِ، وَأَتْقَنَ بِحِکْمَتِهِ الصَّنائِعَ، لاَتَخْفی عَلَیْهِ الطَّلائِعُ، وَلاَ تَضِیعُ عِنْدَهُ الْوَدائِعُ، جازِی کُلِّ صانِعٍ، وَرایِشُ کُلِّ قانِعٍ، وَراحِمُ کُلِّ ضارِعٍ، وَمُنْزِلُ الْمَنافِعِ وَالْکِتابِ الْجامِعِ بِالنُّورِ السَّاطِعِ، وَهُوَ لِلدَّعَواتِ سامِعٌ، وَ لِلْکُرُباتِ دافِعٌ، وَ لِلدَّرَجاتِ رافِعٌ، وَ لِلْجَبابِرَهِ قامِعٌ، فَلا إِلهَ غَیْرُهُ، وَلاَ شَیْءَ یَعْدِلُهُ،

ص: 32

بنام خداوند بخشنده مهربان

سپاس خدایرا که حکم او را دفع نتوان کرد(1) و بخشش از او باز نتوان داشت. کار او بکار کس نماند اوست بخشنده بسیار عطا از هر جنس تازه آفرید و صنایع خویش به حکمت استوار ساخت دیده بانان از وی پنهان نمانند(2) و امانتها نزد او تباه نشوند کارگر را پاداش دهد و قناعتکار را بسامان رساند بر زاری کنان ببخشاید و هر چیز سودمند را آماده ساخته و کتاب جامع روشن فرستاده دعاها را بشنود و بلاها دور گرداند درجات نیکان را برافرازد و ستمکاران را براندازد. معبودی غیر او نیست و همتا ندارد

ص: 33

---

1- 1 _ خداوند اصل و مبدء هر چیز است و صدور شرّ از مبدأ خیر محال، پس قضای او خیر محض و حاوی همه مصالح و منافع خلق است خداوند را سپاس باید گفت که قضای او را هیچکس تغییر نتواند داد، یعنی مصالح او را مبدل به مفسده نتواند کرد. اگر کسی گوید خداوند بهترین مصالح را مراعات کرده است پس دعا برای چیست؟ گوئیم خداوند مقدّر کرده است بسیاری از مصالح و خیرات را بوسیله دعا عطا فرماید چنانکه مقدّر کرده است روزی خلق را به باران و آفتاب و کشت و زرع و صنعت به آنان رساند و طلب آن بی وسائل و دعا، خلاف قضای الهی است.

2- 2 _ دیده بانان لشکر همیشه خود را پنهان می کنند تا دشمن بر آنها آگاه نشود.

از خدا جز خدا مخواهید

یک سالی در روز عرفه در محضر آیت الله شاه آبادی رضوان الله تعالی علیه بودیم. بعد از اتمام درس ماشین آمد که سوار بشوند و تشریف ببرند. ایشان برخاستند و همه حضار هم به احترام ایشان از جا برخاستند. ایشان از لحاظ جسمی خیلی ضعیف و رنجور بودند و باید کمکشان می کردیم تا سوار بشوند. من نزدیک شدم و زیر بغل ایشان را گرفتم و چند قدم تا رسیدن به در ماشین کمکشان کردم. در ماشین را باز کردم و نشستند. شیشه پایین بود. تا راننده سوار بشود دستشان را که گذاشته بودند روی شیشه پنجره گرفتم و عرض کردم آقا امروز روز عرفه است، نصیحتی بفرمایید. با همان نگاه نافذ و لبخند زیبایی که همیشه روی صورت داشتند نگاه کردند و فرمودند: از خدا جز خدا مخواهید و به هیچ چیز دیگر قانع نشوید.

سیب عاشقی

یکى از اکابر گوید به نیت حج به بازار بغداد شدم. جوانى زیبا صورت را دیدم، قصب معلم بر سر و حلّه کتان در بر، و کفشى زر فشان در پا، به رسم نازکان هر چه تمامتر می‌خرامید و سیبى در دست داشت و می‌بویید:
گویى که می چکید ز گلبرگ عارضش
بر خاک قطره‌هاى گلاب عقیق فام‏
 روزى که قافله روان شد من نیز رفتم، در منزل دیگر جوان را دیدم نعلینى در پا کرده و دستار مصر در سر، گلاب بر خود می‌فشاند، بر مثال کسى که به گلزار رود و می خرامید، اندیشه کردم که در طور این جوان سرى است یا معشوقى است که به راه عشقش می برند یا عاشقى است که از منزلگاه نیاز به خلوت نازش می رسانند. از وى سوال کردم: ای جوان کجا می‌‏روى؟
گفت: به خانه.
گفتم: کدام خانه؟
گفت: خانه پر بهانه که خلقى را آواره کرده است. من نیز می روم که ببینم سرگشتگان به کجا می‌‏روند و که را خواهند دید و از این خرمن چه خوشه خواهند چید.
گفتم: این چه استعداد راه است که تو دارى؟ مگر از صعوبت بادیه خبر ندارى؟
گفت: دوست آوارگى ما خواهد، رفتن حج بهانه افتاده است.
گفتم: اى جوان برگرد.
گفت: من نه به اختیار خود می روم از قفاى او/آن دو کمند عنبرین می بردم کشان کشان‏
 که ای فلان معذور دار که چنین آورده ‏اند.
گفتم: این سیب را چرا می ‏بویى؟
گفت: تا مرا از هر سموم این بادیه بلا انگیز نگاه دارد که با شمیم برگ گل خو کرده‏ ام و در حریم آغوش دلبران خفته‌ام و از نسیم اقبال محبوبان شکفته‌ام.
گفتم: بیا تا با هم مرافقت نماییم.
گفت: لا و اللّه تو برقع پوشى و من جرعه نوش، تو پیر مناجاتى و من پیر رند خرابات، دوش در خمار بودم و اکنون در خمار دوشینم.
آن جوان را همانجا گذاشته گذشتم دیگر او را ندیدم، تا آنکه روزى به وقت افراط گرما، جوان را دیدم در تحت میزاب خفته، و زار و نزار و رنجور و ضعیف، نه در سر قصب معلم، و نه در پا کفش زرفشان، همان سیب داشت و می‌بویید، خواستم از او بگذرم، گفت: اى فلان مرا می‌‏شناسى؟
گفتم: آرى از تبدیل حالت بگوى.
گفت: داد و فریاد در این راه به معشوقى می‌آورند و به عاشقى مبتلا می سازند.
گفتم: این همان سیب است؟
گفت: آه آه از این سیب پر آسیب، اى فلان دیدى که با ما چه کردند و چون ما را لگدکوب قهر انداختند؟! اول گفتند: معشوقى غم مخور، چون به بادیه امتحان در آوردند گفتند: تو عاشقى، و چون به عرفات رسیدم گفتند: تو طفلى، چون به خانه رسیدم گفتند: تو در این حرم محرم نئى، هر چند در زدم و فریاد بر آوردم که أیها المطلوب جواب شنیدم که ارجع یا خائب، سوختم و سوختم و شناختم که در این ترانه غیر او نه. اى فلان امروز زار و نزارم و از نازکى بی زارم، 

نمی دانم طالبم یا مطلوب، محبم یا محبوب، محتاجم یا غیر محتاج، و از این تفکر و اندوه سوختم. نه بیمارم اما بیمار این تفکر دارم.

آن شخص گفت: دلم به زارى آن جوان سوخت.

گفتم: بیا تا تو را پیش اصحاب برم و از این حیرت برهانم. گفت: مرا رها کن که در این حیرت سرى دارم و در این تفکر ذوقى و از او درگذشتم.

شب در حوالى مسجد الحرام به وظائف عبادت مشغول شدم. صباح که نیت وداع خانه کردم دیدم از کنار حطیم آن جوان سقیم را مرده بر دوش می ‏برند. از آن‏ حالت از یکى از محرمان سئوال کردم گفت:

عاشقان کشتگان معشوقند

بر نیاید ز کشتگان آواز

 

خزائن نراقی / ص563

واقعه 14 انسان در عرف عرفان

واقعه 14

به دستور حضرت استادم علامه آقا سید محمد حسین طباطبایى (رضوان اللّه تعالى علیه) از اول ماه ذى القعده تا دهم ذى الحجه 1389 ه ق، در اربعین کلیمى بودم‏ وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ... (سوره اعراف، آیه 142)؛ در اوائل ماه ذى الحجه مذکور به توجه نشسته بودم، انتقالى روى آورد تا در کنار نهرى گذارم افتاد، درخت انجیرى در کنار آن نهر بود و انجیر بسیار داشت، دو دانه از انجیر آن درخت را خورده‏ام‏ وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ‏؛ و در شبهاى دیگر هم کم و بیش حشر با افرادى بود، و گاهى سؤال و جواب هم پیش می ‏آمد.

تبصره: در بیان و تفسیر کریمه یاد شده و اربعین کلیمى به شرح عین 28 و 47 سرح العیون فی شرح العیون رجوع شود. (ط 1، ص 423 و 585).

دستور: شبى در قم در معیّت حضرت استاد علامه آقا سید محمد حسین طباطبایى (روحى فداه) به سوى منزل آن جناب که بیت المعمور این کمترین بوده است می رفتیم، در اثناى راه به من فرمود قبل از آن که به توجّه بنشینى: «سوره مبارکه و الضّحى، و الم نشرح را بخوان که براى انتقال، و صفاى باطن، و رؤیاى صالحه در حال توجّه بسیار مفید است».

اى عزیز، بعد از آن که فرعون هلاک شد حق (تعالى) با کلیمش علیه السّلام بناى مواعده گذاشت، قوله (سبحانه): وَ إِذْ فَرَقْنا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْناکُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ. وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ... (سوره بقره، آیه 50 و 51)؛ تا فرعون نفس را نکشتى از اربعین‏ کلیمى‏ لوحى بر موسى روح لائح نخواهد شد.

 

هزار و یک کلمه، ج‏5، ص: 265
 

سرح العیون فی شرح العیون ، عین 47 عین فی ان النفس العاقلة تحدث فی الاربعین غالبا

عین فی ان النفس العاقلة تحدث فی الاربعین غالبا (47)

مز- و من تلک العیون المعجبة أن النفس الناطقة المدرکة للمعقولات بالفعل انما تحدث لمن یحدث فی حدود الاربعین عاما بحسب الغالب. و قد صرّح به صاحب الأسفار فی الفصل الثالث عشر من الباب الثالث من کتاب النفس‏[1].

و کذا المتأله السبزواری فی النبراس‏[2] حیث یقول:

فالاربعون مدّة الاطوار		لخلقة الانسان ذی الأسرار
کل من الأطوار فیه تجعل‏		و العقل اربعین عاما یکمل

و قال فی الشرح: «فالاربعون من شرافته أنه مدة الاطوار من النطفة، و العلقة، و المضغة، و الجنین، و ما فوقها التی لخلقة الانسان کما قال اللّه- تعالى-: «وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً»، ذی الأسرار من اللطائف القلبیة و الروحیة و السریة و الخفویة و غیرها. کل من الاطوار المذکورة فیه أی فی الاربعین تجعل من الجعل بمعنى الخلقة، ففی الاربعین یوما و لیلة یصیر النطفة علقة، و فی الاربعین الآخر یصیر العلقة مضغة، و فی الآخر یصیر المضغة جنینا.

و العقل اربعین عاما أی فی اربعین فهو مفعول فیه، یکمل فکما أن للانسان بلوغا صوریا و أشدّا ظاهریا هو بانقضاء خمس عشرة سنة کذلک له بلوغ معنوی و أشدّ باطنی هو فی حدّ الاربعین عاما غالبا. الى آخر ما أفاد فی المقام و أجاد.

و قیده الغالب لا یخفى وجهه ثم إن حدوث النفس العاقلة فی الاربعین کأنّ المراد منه حدوث منّة و صفة خاصّة للنفس فی الاربعین عاما فتدبر. و یعلم وجهه بالغور فی تضاعیف ما سنهدیها الیک. و الأخبار فی الاربعین کثیرة و بعضها مصرح بأن الانبیاء بعثوا الى الخلق بعد مضی أربعین سنة من عمرهم. و ینبغی الفرق بین الابلاغ و بین الرتبة النبویة، فالاول هو ما قال- عز و جل- فاصدع بما تومر لأن الصّدع هو الإبانة و الابلاغ. و لا منافاة بین أن یکون الانسان کاملا آلهیا و ولیا عارفا و متصرفا و متصفا بحقائق الاسماء الآلهیة، و بین أن لا یکون مأمورا بالصدع.

و البحث عن ذلک یطلب فی عدّة الاصول للشیخ الطوسی- قدّس سرّه القدوسی- حیث قال: «فصل فی أنّه- علیه السلام- هل کان متعبدا بشریعة من کان قبله من الانبیاء ام لا؟ عندنا أن النبی- صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- لم یکن متعبدا بشریعة من تقدّمه من الانبیاء لا قبل النبوّة و لا بعدها، و أن جمیع ما تعبّد به کان شرعا له. و یقول اصحابنا إنه- علیه السلام- قبل البعثة کان یوحی الیه باشیاء تخصّه، و کان یعمل بالوحی لا اتباعا لشریعة قبله»[3]. الى آخر ما أفاد.

سرح العیون فی شرح العیون ، عین 28 عین فی ادراک النفس حقائق الأشیاء

عین فی ادراک النفس حقائق الأشیاء (28)

کج- و من تلک العیون المنیرة ادراک النفس حقائق الأشیاء. و ینجرّ البحث الى اتحاد النفس بالعقل الفعال، بل فنائها فیه.

قال صاحب الأسفار فی الفصل السابع من الطرف الاول من المرحلة العاشرة منه‏[1]: «إن مسألة کون النفس عاقلة لصور الاشیاء المعقولة من أغمض المسائل الحکمیة التی لم یتنقح لأحد من علماء الاسلام الى یومنا هذا، و نحن لما رأینا صعوبة هذه المسألة الخ».

أقول: و قد حررنا البحث عن مفیض الصور النوریة العلّمیة و فناء النفس فی العقل الفعال و حققناه فی الدرس التاسع عشر من کتابنا دروس اتحاد العاقل بالمعقول‏.[2] و فی کتابنا نثر الدراری على نظم اللئالی و هو تعلیقاتنا على اللئالی المنتظمة للمتأله السبزواری، و هذا البحث اعنی ادراک النفس حقائق الأشیاء، محرر فی تعلیقة على اول القیاس منه فراجع و قد اشرنا الیه و الى مواضع تحقیقه بالاجمال فی النکتة الأحدى و الخمسین و تسعمائة من الف نکتة و نکته.

و مما افاده العلامة القیصری فی المقام هو ما قاله فی آخر الفصل الثالث من مقدمات شرحه على فصوص الحکم: «بقدر ظهور نور الوجود بکمالاته فی مظاهره تظهر تلک الماهیات و لوازمها تارة فی الذّهن، و أخرى فی الخارج فیقوى ذلک الظهور و یضعف بحسب القرب من الحق و البعد عنه، و قلة الوسائط و کثرتها، و صفاء الاستعداد و کدره. فیظهر للبعض جمیع الکمالات اللازمة لها و للبعض دون ذلک، فصور تلک الماهیات فی اذهاننا هی ظلالات‏ تلک الصور العلمیة، الحاصلة فینا بطریق الانعکاس من المبادی العالیة او ظهور نور الوجود فینا بقدر نصیبنا من تلک الحضرة لذلک صعب العلم بحقائق الاشیاء على ما هی علیه الا من تنور قلبه بنور الحق و ارتفع الحجاب بینه و بین الوجود المحض فانه یدرک بالحق تلک الصور العلمیة على ما هی علیه فی انفسها. و مع ذلک بقدر انیّته ینحجب عن ذلک فیحصل التمیز بین علم الحق بها و بین علم هذا الکامل. فغایة عرفان العارفین اقرارهم بالعجز و التقصیر، و علمهم برجوع الکل الیه و هو العلیم الخبیر»[3]

أقول: ما أفاده کلام بعید الغور جدا و تفسیره ینجر الى الاسهاب و الاطناب و الصواب أن نشیر الى بعض الاسرار المستجنّة فیه لمن هو من اهل الخطاب فنقول بعون ملهم الصواب:

قوله: «ظلالات تلک الصور العلمیة» أی الصور العلمیة فی الحضرة الآلهیة.

و قوله: «الحاصلة فینا»، مرفوع صفة الظلالات. و ظل الشی‏ء یحاکیه و هو صنم و آیة له. و قد تقدم فی العین السادسة عشرة بعض الاشارات الیه.

عبدالعظیم حسنی

اگر حضرت عبدالعظیم حسنی همین یک روایت را از امام معصوم نقل کرده بود و هیچ فضیلت دیگری نداشت، برای اینکه زیارت قبرش ثواب های عالی داشته باشد کافی بود.

حضرت عبدالعظیم روایت می کند که امام رضا علیه السلام به من فرمود:

«ای عبدالعظیم! سلام مرا به دوستانم برسان و به آنان بگو که شیطان را به خودشان راه ندهند. آنان را به راستگویی و امانت داری و سکوت و ترک مجادله در کارهای بیهوده و دیدار از همدیگر و توجّه به یکدیگر دستور بده، چرا که اینها مایه نزدیک شدن به من است. خود را هرگز مشغول دشمنی با یکدیگر نکنید. من با خود پیمان بسته ام که هرکس چنین کند و یکی از دوستانم را به خشم آورد، از خدا بخواهم که او را در دنیا به شدیدترین صورت عذاب کند و در آخرت نیز چنین کسی را از زیان کاران قرار دهد»

۱۵ شوال سالروز وفات حضرت سیدالکریم عبدالعظیم حسنی