نمودار شرایط و آثار مرگ ارادی از کتاب سرّ سلوک (ترجمه و شرح رساله الولایه حکیم متاله میرزا احمد آشتیانی - دکتر محمدجواد رودگر)
نمودار شرایط و آثار مرگ ارادی از کتاب سرّ سلوک (ترجمه و شرح رساله الولایه حکیم متاله میرزا احمد آشتیانی - دکتر محمدجواد رودگر)
شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِیَامُهُ بِاللَّیْلِ وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِ اسْتِغْنَاؤُهُ عَنِ النَّاس
جامع الأخبار، ص85
گرچه بامداد و شامگاه و صبح و ظهر و عصر فرصت برای عبادت هست اما «إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قیلاً» (مزمل6)
اگر سوز دلی باشد این سوز دل را با اشک باید فرو نشاند. هر چند برخی هم گفته اند اشک را توان آن نیست که سوز دل را بنشاند اما حافظ بهتر گفته که:
گریه شام و سحر شکر که ضایع نگشت
قطره باران ما گوهر یک دانه شد
اهل سوز و ناله می خواهند با اشک سوزشان بیشتر شود. جعلنی اللهم منهم.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ صَلَاةُ اللَّیْلِ تُحَسِّنُ الْوَجْهَ وَ تُحَسِّنُ الْخُلُقَ وَ تُطَیِّبُ الرِّیحَ وَ تُدِرُّ الرِّزْقَ وَ تَقْضِی الدَّیْنَ وَ تَذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ تَجْلُو الْبَصَر
بلال حبشی هم مبیضه الوجه محشور خواهد شد.
إِنَّ الْعَبْدَ لَیَقُومُ فِی اللَّیْلِ فَیَمِیلُ بِهِ النُّعَاسُ یَمِیناً وَ شِمَالًا وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنُهُ عَلَى صَدْرِهِ فَیَأْمُرُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَبْوَابَ السَّمَاءِ فَتُفَتَّحُ ثُمَّ یَقُولُ لِلْمَلَائِکَةِ انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی مَا یُصِیبُهُ فِی التَّقَرُّبِ إِلَیَّ بِمَا لَمْ أَفْتَرِضْ عَلَیْهِ رَاجِیاً مِنِّی لِثَلَاثِ خِصَالٍ ذَنْباً أَغْفِرُهُ لَهُ أَوْ تَوْبَةً أُجَدِّدُهَا لَهُ أَوْ رِزْقاً أَزِیدُهُ فِیهِ فَأُشْهِدُکُمْ مَلَائِکَتِی أَنِّی قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَ
مرحوم آیة الله مجتهدی تهرانی:
آیة الله حاج میزرا عبدالعلی تهرانی می فرمودند:
«بهشت هم طویله دارد! که مرکز مقدّس های خر است».
پند حکیم ص 226
تحریر المواعظ العددیة 335 الفصل الثانی مما روته العامة عن النبی صلى الله علیه و اله ..... ص : 329
و قال النبیّ صلّى اللّه علیه و آله: من آنسه اللّه بقربه أعطاه أربع خصال: عزّا من غیر عشیرة، و علما من غیر طلب، و غنى من غیر مال، و انسا من غیر جماعة.
نصایح 183 فصل دوم حدیثهایى که اهل سنت از پیغمبر«صلى الله علیه و آله و سلم» نقل کرده اند: ..... ص : 179
هر که را خداوند به قرب خویش مأنوس کند چهار خصلت به وى عطا فرماید: عزت بدون قوم و قبیله، علم بى رنج تحصیل، بى نیازى بدون مال، انس و آرامش در تنهایى.
اِستیوِن ویلیام هاوکینگ فیزیکدان و کیهان‌شناس در پاسخ به این سوال که چگونه با شرایط سخت کنار می آید گفته است: همیشه یک راه خروجی هست. اگر احساس کردیم هیچ چیزی سر جایش نیست و مشکلات فراوان است بدانیم حتما راهی به دنیایی متفاوت وجود دارد. فیلمش اینجاست.
پاسخ او نسبتا صحیح است. برای مومنان و متقیان همیشه راهی هست. وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً (2) وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه ... (سوره مبارکه طلاق 2 و 3)
اما برای کافران و منافقان راهی نیست: وَ مَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبیلا (سوره مبارکه نساء 88)
الإلظاظ: الإلحاح على الشیء، و ألظ به، و منه الملاظة فی الحرب. و رجل ملظاظ: ملظ شدید الإیلاع بالشیء، ملج، قال: عجبت و الدهر له لظیظ
و یقال: رجل کظ لظ، أی عسر متشدد. و التلظلظ و اللظلظة من قولک: حیة تتلظلظ، و هو تحریک رأسها من شدة اغتیاظها. و حیة تتلظى من خبثها و توقدها، و الحر یتلظى کأنه یلتهب مثل النار، و سمیت النار لظى من لزوقها بالجلد، و یقال: اشتقاقه من الإلظاظ، فأدخلوا الیاء کما أدخلوها على الظن فقالوا: تظنیت، و إنما هو: تظننت،
و فی الحدیث: ألظوا بیا ذا الجلال و الإکرام
أی سلموا بها و داوموا علیها، أی على هذه الکلمة. [و أما قولهم فی الحر: یتلظى فکأنه یتلهب کالنار من اللظى]
العین، ج8، ص151
الظاظ و الحاح و اصرار در ذات انسان وجود دارد. اما به چه چیزی؟ خوب یا بد؟ به هر چیزی که باشد ارزش انسان را نشان می دهد. در حدیث فرموده اند: الحاح داشته باشید به ذکر یا ذاالجلال و الاکرام.
الفصل الرابع فی الخلوة و العزلة و ما یلیق بهما
مِنْ کِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع الْعُزْلَةُ عِبَادَةٌ وَ إِنَّ أَقَلَّ الْعَیْبِ عَلَى الْمَرْءِ قُعُودُهُ فِی مَنْزِلِهِ
عَنْهُ قَالَ مَا کَانَ عَبْدٌ لِیَحْبِسَ نَفْسَهُ عَلَى اللَّهِ إِلَّا أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ
عَنِ الصَّادِقِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَوْحَى إِلَى نَبِیٍّ مِنْ أَنْبِیَاءِ بَنِی إِسْرَائِیلَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَلْقَانِی غَداً فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ فَکُنْ فِی الدُّنْیَا وَحِیداً غَرِیباً مَهْمُوماً مَحْزُوناً مُسْتَوْحِشاً مِنَ النَّاسِ بِمَنْزِلَةِ الطَّیْرِ الَّذِی یَطِیرُ فِی أَرْضِ الْقِفَارِ وَ یَأْکُلُ مِنْ رُءُوسِ الْأَشْجَارِ وَ یَشْرَبُ مِنْ مَاءِ الْعُیُونِ- فَإِذَا کَانَ اللَّیْلُ أَوَى وَحْدَهُ وَ لَمْ یَأْوِ مَعَ الطُّیُورِ اسْتَأْنَسَ بِرَبِّهِ وَ اسْتَوْحَشَ مِنَ الطُّیُورِ
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ أَوْحَى إِلَى الدُّنْیَا أَتْعِبِی مَنْ خَدَمَکِ وَ اخْدُمِی مَنْ رَفَضَکِ وَ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا تَخَلَّى بِسَیِّدِهِ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ وَ نَاجَاهُ أَثْبَتَ اللَّهُ النُّورَ فِی قَلْبِهِ فَإِذَا قَالَ یَا رَبِّ نَادَاهُ الْجَلِیلُ جَلَّ جَلَالُهُ لَبَّیْکَ عَبْدِی سَلْنِی أُعْطِکَ وَ تَوَکَّلْ عَلَیَّ أَکْفِکَ ثُمَّ یَقُولُ جَلَّ جَلَالُهُ لِلْمَلَائِکَةِ مَلَائِکَتِی انْظُرُوا إِلَى عَبْدِی قَدْ تَخَلَّى بِی فِی جَوْفِ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ- وَ الْبَطَّالُونَ لَاهُونَ وَ الْغَافِلُونَ یَنَامُونَ اشْهَدُوا أَنِّی قَدْ غَفَرْتُ لَهُ ثُمَّ قَالَ ص عَلَیْکُمْ بِالْوَرَعِ وَ الِاجْتِهَادِ وَ ازْهَدُوا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا الزَّاهِدَةِ فِیکُمْ فَإِنَّهَا غَدَّارَةٌ دَارُ فَنَاءٍ وَ زَوَالٍ کَمْ مِنْ مُغْتَرٍّ بِهَا قَدْ أَهْلَکَتْهُ- وَ کَمْ مِنْ وَاثِقٍ بِهَا قَدْ خَانَتْهُ وَ کَمْ مِنْ مُعْتَمِدٍ عَلَیْهَا قَدْ خَدَعَتْهُ وَ أَسْلَمَتْهُ- وَ اعْلَمُوا أَنَّ أَمَامَکُمْ طَرِیقاً مَهُولًا وَ سَفَراً بَعِیداً وَ مَمَرَّکُمْ عَلَى الصِّرَاطِ وَ لَا بُدَّ لِلْمُسَافِرِ مِنْ زَادٍ فَمَنْ لَمْ یَتَزَوَّدْ وَ سَافَرَ عَطِبَ وَ هَلَکَ وَ خَیْرُ الزَّادِ التَّقْوى
عَنِ الرِّضَا ع قَالَ مَرَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع بِرَجُلٍ- وَ هُوَ یَدْعُو اللَّهَ أَنْ یَرْزُقَهُ الصَّبْرَ فَقَالَ أَلَا لَا تَقُلْ هَذَا وَ لَکِنْ سَلِ اللَّهَ الْعَافِیَةَ وَ الشُّکْرَ عَلَى الْعَافِیَةِ فَإِنَّ الشُّکْرَ عَلَى الْعَافِیَةِ خَیْرٌ مِنَ الصَّبْرِ عَلَى الْبَلَاءِ کَانَ دُعَاءُ النَّبِیِّ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الْعَافِیَةَ وَ الشُّکْرَ عَلَى الْعَافِیَةِ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ
مِنْ کِتَابِ النُّبُوَّةِ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ قَالَ إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ سَلَامٍ سَأَلَ النَّبِیَّ ص عَنْ شُعَیْبٍ فَقَالَ النَّبِیُّ هُوَ الَّذِی بَشَّرَ بِی وَ بِأَخِی عِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ فَقَالَ جَلَّ جَلَالُهُ لِشُعَیْبٍ قُمْ فِی قَوْمِکَ فَأَوْحِ عَلَى لِسَانِکَ فَلَمَّا قَامَ شُعَیْبٌ أَنْطَقَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى لِسَانِهِ بِالْوَحْیِ وَ مِنْ جُمْلَةِ قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأُمَّةِ شُعَیْبٍ کَیْفَ دُعَاؤُهُمْ وَ إِنَّمَا هُوَ قَوْلٌ بِأَلْسِنَتِهِمْ وَ الْعَمَلُ مِنْ ذَلِکَ بَعِیدٌ- وَ إِنِّی قَضَیْتُ یَوْمَ خَلَقْتُ السَّمَاءَ وَ الْأَرْضَ أَنْ أَجْعَلَ النُّبُوَّةَ فِی الْأَنْبِیَاءِ وَ أَنْ أُحَوِّلَ الْمُلْکَ فِی الدُّعَاءِ [الدُّعَاةِ وَ الْعِزَّ فِی الْأَذِلَّاءِ وَ الْقُوَّةَ فِی الضُّعَفَاءِ وَ الْغِنَى فِی الْفُقَرَا
مشکاه الانوار، ص257
در سنه 1332- که به جهت شدّت ابتلا و گرفتارى و کثرت هموم و غموم که بر این داعى روى داد و شرح آن طولانى است- به خاطرم رسید که پناه برم به امام اتقیا و زبده اصفیا و پناه غربا و شهید زهر جفا، حضرت ابو الحسن علی بن موسى الرّضا- صلوات الله علیه و على آبائه و أبنائه- چه در روایت وارد شده که، رسول خدا صلّى اللّه علیه و اله فرمود که، «به زودى مدفون مىشود پارهاى از تن من به خراسان، زیارت نمىکند او را غمناکى، مگر آنکه برطرف کند حقتعالى غم او را و نه گناهکارى مگر آنکه حق تعالى بیامرزد گناهان او را.»
و هم روایت شده که، شخصى در خواب دید که ملکى با جامه سبز از آسمان نازل شد و این دو شعر را بر شاذروان قبر مطهّر آن حضرت نوشت:
من سرّه أن یرى قبرا برؤیته یفرّج اللّه عمّن زاره کربه
فلیأت ذالقبر إنّ اللّه أسکنه سلالة من رسول الله منتجبة
پس اسباب سفر مهیّا کردم و از دار الایمان قم به صوب ارض اقدس توجه نموده و چون به تقبیل آن سده سنیه و عتبه عالیه فایز گشتم چندان مراحم و الطاف و نعمت از آن رحمت الهى و نعمت نامتناهى در خود مشاهده کردم که هوس مجاورت آن آستانه مقدسه را نمودم و با خود گفتم:
إذا کنت تأمل أو ترتجی من اللّه فی حالتیک الرّضا
فلازم مودّة آل الرّسول و جاور علیّ بن موسى الرّضا
***
قبر امام هشتم و سلطان دین رضا از جان ببوس و بر در آن بارگاه باش
با آنکه در این قطعه از زمان، که فتنههاى بىپایان چون پارههاى شب مظلم متراکم و بر تمام بلاد و عباد متهاجم گشته، و به حکم «إذا عمّت البلدان الفتن و البلیا فعلیکم بقم و حوالیها و نواحیها؛ فإنّ البلایا مدفوع عنها» شایسته است که هرکس بتواند مهاجرت به بلده طیبه قم نماید، تا چه رسد به کسى که قم وطن او باشد، لکن این شکسته مهجور، چندان مغمور در نعمت بىپایان حضرت سلطان خراسان- صلوات الله علیه- گشتم که مرارت غربت را در این آستان ملایک پاسبان بر کام خود شیرین دیدم، و رغبت مراجعت به وطن را در خود ندیدم، بلکه سختىهاى کشیده و تلخىهاى چشیده را شکرها گفتم و منتها پذیرفتم.
منّت از بخت مساعد که پس از راه دراز بر در کعبه جان بست دلم عقد نماز
آنچنان کعبه که هرکس به صفا دید در آن منّت از خار مغیلان کشد و راه دراز
و هم پیوسته عرضه مىدارم:
شاها من ار به عرش رسانم سریر فضل مملوک آن جنابم و محتاج این درم
گر بر کنم دل از تو و مهر از تو بگسلم این مهر بر که افکنم این دل کجا برم؟
نامم ز کارخانه عشاق محو باد کز جز محبّت تو بود ذکر دیگرم
اى عاشقان کوى تو از ذره بیشتر من کى رسم به وصل تو کز ذره کمترم
الفواید الرضویه فى احوال علماء المذهب الجعفریه، ج1، ص: 16
وقتى یکى از شاگردان فضیل بن عیاض محتضر شد فضیل بر او وارد شد و نزد سر او نشست و شروع کرد به خواندن سوره یس. آن تلمیذ محتضر گفت: اى استاد مخوان این را. پس ساکت شد. پس تلقین نمود او را و گفت: بگو: لا اللّه الا اللّه. گفت: نمىگویم آن را به جهت آنکه من برى هستم از آن و مرد بر آن حال- نعوذ باللّه. پس فضیل داخل منزل خود شد و بیرون نیامد تا آنکه او را در خواب دید درحالىکه او را مىکشیدند به سوى جهنّم. پس فضیل از او پرسید که، به چه سبب بیرون کرد خدا از تو معرفت را و حال آنکه تو اعلم شاگردان من بودى؟ گفت: به سه چیز: اول آن، نمّامى. پس به درستى که من گفتم به اصحاب خود به خلاف آنچه گفتم براى تو. و دوم: به حسد. حسد بردم بر اصحاب خود. و سیم: آنکه در من بود علّتى پس رفتم به سوى طبیب پس سؤال کردم از او دوایى. گفت: مىآشامى در هر سال قدحى از شراب و اگر نکنى این کار را پس باقى مىماند به تو علت تو. پس من شراب مىنوشیدم. نعوذ باللّه من سخطه الّذی لا طاقة لنا به و نقول: لا حول و لا قوّة إلّا باللّه العلى العظیم.
فقیر گوید که، فضیل بن عیاض - کریاض- کوفى سمرقندى ابیوردى، همان عارف صوفى و زاهد مرتاض است که در عصر هارون الرشید بوده و در سنه 187 در مکه وفات کرده و در اول امر از قطّاعان طریق بود و در مابین ابیورد و سرخس راهزنى مىنمود و عاشق گردیده بود به دخترى. شبى از دیوار خانه آن جاریه بالا مىرفت که خود را به او برساند که شنید شخصى قرآن مىخواند و این آیه مبارکه را تلاوت می نماید: أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ؛ آیا نرسید وقت مر آنان را که ایمان آورند اینکه خشوع کند دلهایشان براى ذکر خدا. گفت: بلى یا ربّ، رسید وقتش. پس از دیوار خانه مردم پایین آمد و رفت در خرابه، دید در آنجا جماعتى از مسافرین مىباشند بعضى از ایشان به دیگرى مىگوید: مهیا شوید بار کنیم حرکت نماییم. دیگرى مىگوید: صبر کن تا صبح شود همانا فضیل در راه است و راهزنى مىنماید؛ مىترسیم ما را غارت کند. فضیل آن وقت مطلع شد بر سوء عمل خود و توبه کرد و ایشان را ایمن نمود و مجاورت حرم را اختیار کرد. و از براى او کلمات عرفانیه و حکایاتى است با رشید.
و من کلامه: ثلاثة لا ینبغى أن یلاموا على سوء الخلق و الغضب: الصائم، و المریض، و المسافر.
گویند: وقتى رشید با وى گفت: چه چیز تو را به این مرتبه از زهد رسانیده؟ گفت:
زهد تو از من زیادتر است! رشید گفت: چگونه است زهد من؟ گفت: به جهت آنکه من زهد ورزیدم در دنیا و آن فانى است، و تو زهد ورزیدى در آخرت و ترک آن کردى و حال آنکه آن باقى است.
و از تاریخ حبیب السیر منقول است که، فضیل را پسرى بود على نام و در زهد و عبادت از پدر افضل بود، لکن در اول جوانى وفات یافت، و سببش این شد که وقتى در مسجد الحرام در کنار چاه زمزم ایستاده بود شنید کسى خواند: وَ تَرَى الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِینَ فِی الْأَصْفادِ. پس مانند همام که از شنیدن اوصاف متّقین از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام صیحه زد و وفات کرد او نیز از شنیدن این آیت مبارکه، صیحه زد و روحش پرواز کرد.