عباس ذوالقدری

تا اندازه ‏اى روشن شدیم که در سراى هستى هیچ موجودى در حدّ خود نه ناقص است و نه شرّ، و سخن از نقص و شرّ به قیاس و نسبت پیش مى ‏آید. و شاید در هر یک از این دو مطلب پرسش هاى گوناگون براى دوستانم پیش آید و ایرادهایى در ذهنشان خطور کند، امیدوارم که نوبت طرح آنها برسد و به هر یک پاسخ درست‏ داده شود.

اینک با اندک توجهى تصدیق مى‏ فرمایید که اگر چه هیچ چیز در حدّ خود ناقص نیست و به نسبت با دیگرى این ناقص و آن کامل است، ولى ارزشى که کامل دارد و قدر و رتبه ‏اى که عالى دارد براى ناقص‏ دانى نیست، مثلا میوه تا بر درخت نرسیده است کسى دست به سوى آن دراز نمى ‏کند و صنعت‏گرى که در صنعت خود به کمال نرسیده است کسى به سویش نمى ‏رود و یا اگر برخى نادانسته به او رجوع کرده ‏اند براى بار دوم ترکش مى‏ گویند، و آن صنعتگر در اجتماع رونق نمى ‏یابد، به قول جناب نظامى در نصیحت فرزند خود محمد نظامى در کتاب لیلى و مجنون:

می کوش به هر ورق که خوانى             تا معنى آن تمام دانى‏

در علم چو تو تمام گردى                      نزد همه نیک نام گردى‏

پالان‏گرى به غایت خود                         بهتر ز کلاه‏دوزى بد

 خطّاطان بسى آمدند، کجا آن شهرت ابن مقله و یاقوت مستعصمى و میرعماد حسنى و نیریزى و درویش و گوهرشاد خانم و مریم بانو و اشباه آنان را یافته ‏اند.

سخن سرایان بسیار در هر عصرى بوده ‏اند و هستند ولى کجا آن شهرت جهانى فردوسى و سنایى و نظامى و ملّاى رومى و سعدى و حافظ و نظایرشان را پیدا کرده ‏اند، مى‏بینید این دو بیتی هایى که از سوز سینه بابا طاهر عریان چون شعله ‏هاى آتش و چون آب زلال است چگونه جهانگیر شده است و بسیارى از آنها به صورت ضرب المثل در زبانها سایر است؟

و همچنین دیگر طبقات در هر دانش و هر فنى و در هر صنعت و هنرى، آن که به کمال رسیده است خواهان او بسیار بودند و خود توانست خدمت شایان به اجتماع کند و نام و اثر بزرگ از خود به یادگار گذارد، آیا نه چنین است؟

بنابراین شما فرزندان و دوستان گرامى من هم اکنون در پى تحصیل کمال بوده باشید تا آتی ه‏اى سعادتمند داشته باشید زیرا که باور کرده ‏اید هر چیز تا به‏ کمال نرسیده است قدر و قیمت ندارد، باید از همسالان و همزادان خود که شب و روز را به بیکارى و ولگردى و هرزگى به سر مى ‏برند سخت دورى گزینید که رهزن شمایند، این گروه روى سعادت را نخواهند دید، چند روزى در مقام خیال به تازگى رنگ و رخسار خود سرگرم و به پوشاک هاى گوناگون بوقلمونى و طاووسى دل خوشند و به زودى نه آن را دارند و نه این را و نه کمالى تحصیل کرده ‏اند که بدان دل گرم باشند، ناچار بعدا یا باید تن به گدایى در دهند و یا به دزدى و دیگر بیچارگی ها مزاحم اجتماع باشند و زندگى را بگذرانند. با آنان همنشین نشوید که هم از اکنون به شما بگویم نطفه و مربّى و اجتماع و معاشر از اصولى ‏اند که در سعادت و شقاوت انسانى دخلى بسزا دارند.

جوانا سر متاب از پند پیران             که پند پیر از بخت جوان به‏

 البته در اصول نامبرده و دیگر اصول انسانى سخن به میان مى‏ آید و بحث آنها فرا مى ‏رسد.

یک پزشک زحمت کشیده انسان را در نظر بگیرید؛ او به هر شهرى قدم نهد با یک قلم و چند برگ کاغذ به دیدن چند بیمار و نوشتن چند نسخه در مدّت کمى مردم آن شهر را به سوى خویش مى‏ کشاند و از هر آشنایى آشناتر و از هر عزیزى گرامى ‏تر مى ‏شود. این موقعیت میوه درخت وجود اوست که آن درخت را از اوان نهال بودنش درست به بار آورده است؛ و این کمال ذاتى است که چون طراوت چهره و لباسهاى الوان دستخوش فرتوتى و کهنگى نمى‏گردد.

این ادیسون مخترع برق اگر چون همسالان نابخردش روزگار مى‏ گذرانید و سرگرم به خوش گذرانی ها و بیهودگی ها مى ‏بود از چه رو مى‏ توانست سرمایه هوش و بینش خود را به کار ببرد و از نور اندیشه خود به جهانیان نور دهد؟! باید دوستانم از روش نابخردان همواره دورى گزینند و بدانند که اکثر بزرگسالان عصر ما به حدّ بلوغ نرسیده ‏اند و در راه آن نیستند و بکوشند که هر روزشان بهتر از روز پیش باشد.