واقعه 14 انسان در عرف عرفان

واقعه 14

به دستور حضرت استادم علامه آقا سید محمد حسین طباطبایى (رضوان اللّه تعالى علیه) از اول ماه ذى القعده تا دهم ذى الحجه 1389 ه ق، در اربعین کلیمى بودم‏ وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ... (سوره اعراف، آیه 142)؛ در اوائل ماه ذى الحجه مذکور به توجه نشسته بودم، انتقالى روى آورد تا در کنار نهرى گذارم افتاد، درخت انجیرى در کنار آن نهر بود و انجیر بسیار داشت، دو دانه از انجیر آن درخت را خورده‏ام‏ وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ‏؛ و در شبهاى دیگر هم کم و بیش حشر با افرادى بود، و گاهى سؤال و جواب هم پیش می ‏آمد.

تبصره: در بیان و تفسیر کریمه یاد شده و اربعین کلیمى به شرح عین 28 و 47 سرح العیون فی شرح العیون رجوع شود. (ط 1، ص 423 و 585).

دستور: شبى در قم در معیّت حضرت استاد علامه آقا سید محمد حسین طباطبایى (روحى فداه) به سوى منزل آن جناب که بیت المعمور این کمترین بوده است می رفتیم، در اثناى راه به من فرمود قبل از آن که به توجّه بنشینى: «سوره مبارکه و الضّحى، و الم نشرح را بخوان که براى انتقال، و صفاى باطن، و رؤیاى صالحه در حال توجّه بسیار مفید است».

اى عزیز، بعد از آن که فرعون هلاک شد حق (تعالى) با کلیمش علیه السّلام بناى مواعده گذاشت، قوله (سبحانه): وَ إِذْ فَرَقْنا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْناکُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ. وَ إِذْ واعَدْنا مُوسى‏ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ... (سوره بقره، آیه 50 و 51)؛ تا فرعون نفس را نکشتى از اربعین‏ کلیمى‏ لوحى بر موسى روح لائح نخواهد شد.

 

هزار و یک کلمه، ج‏5، ص: 265
 

سرح العیون فی شرح العیون ، عین 47 عین فی ان النفس العاقلة تحدث فی الاربعین غالبا

عین فی ان النفس العاقلة تحدث فی الاربعین غالبا (47)

مز- و من تلک العیون المعجبة أن النفس الناطقة المدرکة للمعقولات بالفعل انما تحدث لمن یحدث فی حدود الاربعین عاما بحسب الغالب. و قد صرّح به صاحب الأسفار فی الفصل الثالث عشر من الباب الثالث من کتاب النفس‏[1].

و کذا المتأله السبزواری فی النبراس‏[2] حیث یقول:

فالاربعون مدّة الاطوار		لخلقة الانسان ذی الأسرار
کل من الأطوار فیه تجعل‏		و العقل اربعین عاما یکمل

و قال فی الشرح: «فالاربعون من شرافته أنه مدة الاطوار من النطفة، و العلقة، و المضغة، و الجنین، و ما فوقها التی لخلقة الانسان کما قال اللّه- تعالى-: «وَ قَدْ خَلَقَکُمْ أَطْواراً»، ذی الأسرار من اللطائف القلبیة و الروحیة و السریة و الخفویة و غیرها. کل من الاطوار المذکورة فیه أی فی الاربعین تجعل من الجعل بمعنى الخلقة، ففی الاربعین یوما و لیلة یصیر النطفة علقة، و فی الاربعین الآخر یصیر العلقة مضغة، و فی الآخر یصیر المضغة جنینا.

و العقل اربعین عاما أی فی اربعین فهو مفعول فیه، یکمل فکما أن للانسان بلوغا صوریا و أشدّا ظاهریا هو بانقضاء خمس عشرة سنة کذلک له بلوغ معنوی و أشدّ باطنی هو فی حدّ الاربعین عاما غالبا. الى آخر ما أفاد فی المقام و أجاد.

و قیده الغالب لا یخفى وجهه ثم إن حدوث النفس العاقلة فی الاربعین کأنّ المراد منه حدوث منّة و صفة خاصّة للنفس فی الاربعین عاما فتدبر. و یعلم وجهه بالغور فی تضاعیف ما سنهدیها الیک. و الأخبار فی الاربعین کثیرة و بعضها مصرح بأن الانبیاء بعثوا الى الخلق بعد مضی أربعین سنة من عمرهم. و ینبغی الفرق بین الابلاغ و بین الرتبة النبویة، فالاول هو ما قال- عز و جل- فاصدع بما تومر لأن الصّدع هو الإبانة و الابلاغ. و لا منافاة بین أن یکون الانسان کاملا آلهیا و ولیا عارفا و متصرفا و متصفا بحقائق الاسماء الآلهیة، و بین أن لا یکون مأمورا بالصدع.

و البحث عن ذلک یطلب فی عدّة الاصول للشیخ الطوسی- قدّس سرّه القدوسی- حیث قال: «فصل فی أنّه- علیه السلام- هل کان متعبدا بشریعة من کان قبله من الانبیاء ام لا؟ عندنا أن النبی- صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- لم یکن متعبدا بشریعة من تقدّمه من الانبیاء لا قبل النبوّة و لا بعدها، و أن جمیع ما تعبّد به کان شرعا له. و یقول اصحابنا إنه- علیه السلام- قبل البعثة کان یوحی الیه باشیاء تخصّه، و کان یعمل بالوحی لا اتباعا لشریعة قبله»[3]. الى آخر ما أفاد.

سرح العیون فی شرح العیون ، عین 28 عین فی ادراک النفس حقائق الأشیاء

عین فی ادراک النفس حقائق الأشیاء (28)

کج- و من تلک العیون المنیرة ادراک النفس حقائق الأشیاء. و ینجرّ البحث الى اتحاد النفس بالعقل الفعال، بل فنائها فیه.

قال صاحب الأسفار فی الفصل السابع من الطرف الاول من المرحلة العاشرة منه‏[1]: «إن مسألة کون النفس عاقلة لصور الاشیاء المعقولة من أغمض المسائل الحکمیة التی لم یتنقح لأحد من علماء الاسلام الى یومنا هذا، و نحن لما رأینا صعوبة هذه المسألة الخ».

أقول: و قد حررنا البحث عن مفیض الصور النوریة العلّمیة و فناء النفس فی العقل الفعال و حققناه فی الدرس التاسع عشر من کتابنا دروس اتحاد العاقل بالمعقول‏.[2] و فی کتابنا نثر الدراری على نظم اللئالی و هو تعلیقاتنا على اللئالی المنتظمة للمتأله السبزواری، و هذا البحث اعنی ادراک النفس حقائق الأشیاء، محرر فی تعلیقة على اول القیاس منه فراجع و قد اشرنا الیه و الى مواضع تحقیقه بالاجمال فی النکتة الأحدى و الخمسین و تسعمائة من الف نکتة و نکته.

و مما افاده العلامة القیصری فی المقام هو ما قاله فی آخر الفصل الثالث من مقدمات شرحه على فصوص الحکم: «بقدر ظهور نور الوجود بکمالاته فی مظاهره تظهر تلک الماهیات و لوازمها تارة فی الذّهن، و أخرى فی الخارج فیقوى ذلک الظهور و یضعف بحسب القرب من الحق و البعد عنه، و قلة الوسائط و کثرتها، و صفاء الاستعداد و کدره. فیظهر للبعض جمیع الکمالات اللازمة لها و للبعض دون ذلک، فصور تلک الماهیات فی اذهاننا هی ظلالات‏ تلک الصور العلمیة، الحاصلة فینا بطریق الانعکاس من المبادی العالیة او ظهور نور الوجود فینا بقدر نصیبنا من تلک الحضرة لذلک صعب العلم بحقائق الاشیاء على ما هی علیه الا من تنور قلبه بنور الحق و ارتفع الحجاب بینه و بین الوجود المحض فانه یدرک بالحق تلک الصور العلمیة على ما هی علیه فی انفسها. و مع ذلک بقدر انیّته ینحجب عن ذلک فیحصل التمیز بین علم الحق بها و بین علم هذا الکامل. فغایة عرفان العارفین اقرارهم بالعجز و التقصیر، و علمهم برجوع الکل الیه و هو العلیم الخبیر»[3]

أقول: ما أفاده کلام بعید الغور جدا و تفسیره ینجر الى الاسهاب و الاطناب و الصواب أن نشیر الى بعض الاسرار المستجنّة فیه لمن هو من اهل الخطاب فنقول بعون ملهم الصواب:

قوله: «ظلالات تلک الصور العلمیة» أی الصور العلمیة فی الحضرة الآلهیة.

و قوله: «الحاصلة فینا»، مرفوع صفة الظلالات. و ظل الشی‏ء یحاکیه و هو صنم و آیة له. و قد تقدم فی العین السادسة عشرة بعض الاشارات الیه.

اربعین کلیمی

نامه ‏ها برنامه ‏ها، ص15:

حال که ماه ذوالقعده در پیش است رندان خدا یک اربعین به زندان مى‏ نشینند، یعنى از اوّل آن تا دهم ذى الحجّه اربعین‏ کلیمى‏ دارند. وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً. خواجه حافظ گوید: